Η ελιά ή ελαιόδενδρο ή λιόδεντρο είναι καρποφόρο δέντρο της οικογένειας των Ελαιοειδών (Oleaceae). Ο καρπός του ονομάζεται επίσης ελιά και από αυτόν παράγεται το ελαιόλαδο.
Είναι δέντρο αειθαλές. Τα φύλλα της έχουν σκούρο πράσινο χρώμα στην μια επιφάνεια και γκρι-πράσινα στην άλλη. Τα άνθη της είναι λευκά, μικρά, και εμφανίζονται προς το τέλος Μαΐου, ενώ ο καρπός ωριμάζει και συλλέγεται κατά τα τέλη του φθινοπώρου και αρχές του χειμώνα.
Η ελιά ευδοκιμεί σε περιοχές με εύκρατο κλίμα και ήπιες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας, για αυτό και είναι ευρύτατα διαδεδομένη στη μεσογειακή ζώνη. Κατάλληλες περιοχές για την καλλιέργειά της είναι οι παραθαλάσσιες. Η καλλιέργειά της απαιτεί χρόνο, καθώς η πρώτη αποδοτική παραγωγή υπολογίζεται μετά από 8 – 10 χρόνια. Βέβαια υπάρχουν και ποικιλίες οι οποίες δίνουν εξαιρετική παραγωγή μέσα σε 4 – 6 χρόνια.
Ο καρπός της ελιάς ωριμάζει στα μέσα προς τέλη του φθινοπώρου, οπότε και ξεκινάει η συγκομιδή, ή το λιομάζωμα. Η ελιά παραδοσιακά μαζεύεται με το χέρι (τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούνται και μηχανικά μέσα) και αποτελεί εδώ και αιώνες σημαντική αγροτική δραστηριότητα σε πολλές περιοχές της Μεσογείου.
Ο καρπός της ελιάς είναι πολύ βασικός για τη Μεσογειακή διατροφή, τόσο ως εδώδιμος όσο και επειδή από αυτόν παράγεται το ελαιόλαδο. Είναι θαυμάσια πηγή μονοακόρεστων λιπαρών οξέων. Η ελιά παρέχει φυτικές ίνες και μέταλλα στον οργανισμό και είναι πηγή της βιταμίνης Ε, που είναι φυσικό αντιοξειδωτικό. Θεωρείται επίσης ότι η βιταμίνη Ε, επιβραδύνει τις αλλοιώσεις των κυτταρικών μεμβρανών και καταπολεμά την οστεοπόρωση.
Λόγω του σημαντικού ρόλου που έπαιξε η ελιά ανά τους αιώνες στην καθημερινότητα των λαών της Μεσογείου και ειδικότερα στην Ελλάδα, τα κλαδιά, ο καρπός αλλά και το ελαιόλαδο, έχουν συμβολικό χαρακτήρα και κατέχουν τιμητική θέση σε διάφορες δραστηριότητες της ζωής των κατοίκων της περιοχής. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι τα κλαδιά της ελιάς χρησιμοποιήθηκαν στην αρχαιότητα για τη στέψη των νικητών στους ολυμπιακούς αγώνες. Η εκτίμηση που δείχνουν οι λαοί της Μεσογείου στην ελιά αποτυπώνεται σε πολλά αντικείμενα καθημερινής χρήσης τα οποία διακοσμούνται με μοτίβα αποτελούμενα από κλαδιά και καρπούς του ελαιόδεντρου.
Μουσεία ελιάς και λαδιού υπάρχουν σε πολλές ελαιοπαραγωγικές περιοχές της Μεσογείου. Τα μουσεία αυτά παρουσιάζουν εκθέματα που σχετίζονται με την καλλιέργεια και συγκομιδή της ελιάς και την παραγωγή λαδιού.